AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
1
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
2
Editor
P.Bhattacharjee
Director of Agriculture
Joint Editors
C. Lalzarliana
Jt . Director of Agriculture
&
C.Lalniliana
Jt . Director (MMA)
Asst Editor
James Vanlalluia
Deputy Director
(Extension)
Cir. Manager
R.Zoramthanga,AAIO
Directorate of Agriculture
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
CONTENT
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2007
2003
1. Editorial …………………………………………………………………….……. 2
2. Aih ka zak!………………………………………………………………..……… 3
- Pu . Lalzarliana, Jt . Director of Agriculture
3. Bio Pesticides Hman Dan………………………………..…………….…. 5
-R.Zoramthanga, AAIO
4. ITC leh kei……………………………………………………………………….. 9
- PL.Sanghluna, G/S
5. Leileta buh thar hlawkloh chhan te………………………………… 11
- C.Lalnithanga, APPO
6. Thlai damdawi hman dan……………………………………………….. 15
- Biakhmingthanga, AAI
7. Organic Farming Training-in Uttaranchal-ah ka kal ve a… 18
- N.Lalzova, JS, AMFU Hqrs.
8. Thal chhunga thlai rah vawnhim dan tur…..…..…..…………… 22
- Lalhmingmuana, AEO
9. Second Green Revolution Summit & Expo 2008-ah lawman
kan dawng ……………………………………………………………………… 25
- Vanlalvena, G/S
10. Tui lakna (Rural Irrigation) Collected………...…………..……... 29
- R.Zoramthanga, AAIO
11. KEIMAHNI……………………………………………..………….…………....... 35
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
3
EDITORIAL
“Chhanna nemin thinur a tikiang thin," tih hi Pathian siam mihring tung
chho tawh phawt tan chuan kan mamawh tlan vek a ni awm e.
Chhungkua, khawtlang, kohhran, ram leh hnam anga kan chenhonaah
te hian chhanna nem hman hi a tha em em a. Thinur deuh ul chung leh aw vin
thak maia khawsa mi reng reng chu miten an hlau va, an hnung lamah an sawisel
a, an nuihzat deuh ru riau thin a ni.
A bik takin Agriculture Department-a thawktute leh loneitute inlaichinna
tha neih kan mamawh em em mai a. Kan indawr tawnna tawngkam te pawh
hman fimkhur a tul hle a ni. Thuchhia a tha te, kan harsatna te, kan mamawh te
inhriatchian sak tum deuh deuh ila. Loneitute hian Agriculture Department-a
mithiamte hi ngaichang thiamin, an thurawn te hi i ngaisangin ngaipawimawh zel
ila. Thawktute pawhin loneitute hi kan mi pawimawh ber an ni tih pawm tlat ila.
Mizoram hi buh leh balah kan lo intodelh ngei theih nan tan la tlangin, kan
indawr tawnnaah chhanna nem diai i hmang zel ang u.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
4
AIH KA ZAK!
C.Lalzarliana
Joint Director of Agriculture
Directorate of Agriculture (CH)
Mizoram, Aizawl.
Kan pi pute chuan mi huaisen, mihrang-sahrang hmaa zam ngai lo, sa kap
thei, mi taima, tlawmngai leh zaidam te chu an ngaisang ber thin a. Nu leh paten
makpa atan an duh a, nulaten pasal atan an thlang thin. Chuvangin hetiang mite
hi PASALTHA tiin an ko nghe nghe thin a ni. Tunah chuan hun a lo danglam zo ta,
kan ngaih hlut leh tha kan tih zawng a danglam ta a. Mi huaisen aiin lehkha thiam
leh hausa, sa kap thei aiin Officer te kan ngaisang ta. Hmanlai chuan “Hmangaih
lohte nena buhchangrum ei ai chuan duhtakte nen bahra khura luh ka
thlang zawk" an ti thin a. Tunah erawh chuan, "Duh tak te nena bahra laih ai
chuan nuamsa taka damlai pialral chen dun ka thlang zawk" an ti ta. Pasal
atana tha leh mi ngaihsan chu lehkha thiam, Officer lian, hausa, zaidam, nupui
fanau ngaihsak thiam te hi an ni ta. Hetiang mi hi tunlai chuan PASALTHA tiin an
ko ta zawk a ni. Khawtlangah leh Kohhranah pawh ngaihsan leh zah an hlawh a,
an thlazar hnuaiah mitin an hahdam thin.
Tunlaiin mi thenkhatin,
"Kohhran leh Khawtlang hruaitute
pawh hian milian Ieh hausate uchuak
takin an duhsak a ni" tiin an sawi
thin. Heng mite hi tihpalh thilthua lo
milian thut an ni lo. An milen leh
lehkha thiam vanga fel chawp ni
lovin an fel leh taimak avanga
malsawmna dawng an ni fo zawk.
Josepha kha a rinawm leh dikna
avangin tanin hrehawm tak atangin
Pathianin roreltu atan a ko chhuak a.
Davida pawh tuma hmuh loh lai
pawha a hnaa a rinawm tlat avangin
Pathianin Israel Lal atan hriak a thih
ta. Gideona, mi taima leh rinawm
pawh kha hah taka hna a thawh laiin
Israel-te hruai tura koh a nih kha.
George Washington America
President ropui khan a pa thinrim so
but but karah pawh huaisen takin a
thil tihsual a puang ngam a, President
a nih hnu pawhin kuthnathawh a zak
ngai lo. A rinawmna, dikna leh
taimakna khan dinhmun sang takah a
hlang kai ta a ni. Napoleon ropuia
pawh kha a zinnaah mi pakhat feh
haw thil rit phurin a tawk a, a bula
kal, Lalnu chuan, "Lal hi kawng kian
ta che" a ti a. Mahse ani ngaihdan chu
a lo ni hauh lo mai a, "Amah hi zah lo
mah la a thil phurh tal hi zah ta
che" tiin a chhang let a ni. Leiin Ni a
hel a ni tih hmu chhuaktu pawhin,
"Thudikin a tawrh ai chuan keiman
ka tuar mai ang" tiin a thil
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
5
hmuhchhuah chu thih thlengin
huaisen takin a tan tlat ngam a ni.
American Negro naupang,
George Carver-a pawh naupang te a
nih lai atangin mi ina awm chungin
lehkha a zir a, a hnathawh apianga a
taimak chungchuan em avangin a
thawhrimna chuan Scientist ropui
takah a hlangkai a, Thomas Edison
pawh "mi â" tiin an School atangin an
hnawtchhuak a, mahse Rail-ah te thil
zuarin hna hnuaihnung ber pawh
thawh hreh nei miah lova thawk
zelin, inhlawh chungin lehkha a zir a,
khawvel Scientist ropui leh
ngaihsanawm berte zinga mi a lo ni
ta. Tunlai Mizo zinga mi hlawhtling
ber berte pawh hi mi taima, rinawm,
thawh hreh nei lo, hnathawh zak ngai
lo an ni vek a ni.
Tunlai thangthar zingah
hnathawh kawr zahpui a, mahni
thawh chhuah phu lova sanga inchei
erawh zak si lo, kuthnathawh zak tlat
- rethei nih zak si lo, lehkha zir tam
nih zak a -TV/ Video en zak leh si lo,
rit phur chunga khawlai kal tlang
ngam lo, inchei zuar chunga kawng
sira thu nileng thak ngam, mahni
chak zawng hna awm loh vanga hna
hmu lo in ti tlat, thil tha ti peih si lo
pawi khawih tura taima hlur si,
midangte fak aia sel nuam ti zawk,
thawk tha peih si lo, mi taimate
hlawhtlinna itsik ching, zahna awm
taka zak si lo thil tha tih zak tlat
thung kan awm ta nual mai.
Thatchhiat vanga retheih te,
Vanpuina beisei vanga BPL family
nih te, lehkha zir tlem vanga fail te,
nawmchen hmasak vanga pachhiat
te, hun hman thiam loh vanga
hlawhchham te, sual vanga tuar te
chu a zahthlak ngei mai!
Hnathawh kawr zahpui ngai
lo, hnathawh vanga kut thap
pawisa lo, dikna tan vanga tuar
huam, tuma hmuh loh pa wha
hinawm, tul lova hun khawhral
ngai lo, thiltha tih zak ngai lo,
hnathawh hreh nei lo mi taima,
zahna tur dik tak, hlauh tur dik,
thawh tur dik, sawi tur dik hriate
hi mi hlawhtling an ni fo. Zah lohna
tura zak tlat thin, thil tha tih Ieh sawi
kawnga zakzum; thatchhiat, dawt
sawi, mut rei zak der si lote chanvo
erawh chu retheih leh hmingchhiat a
ni. Keimahni leh kan chhungkua kan
lo changkan a, kan khawtlang leh
ramin hma a sawn a, a lo nawm zawk
theih nan, "AIH KA ZAK!" ti mai lovin
thiltha tih leh dikna tan tlat ngam a
hun ta.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
6
BIO PESTICIDES HMAN DAN
R.ZORAMTHANGA
Asst. Agril. Information Officer
Directorate of Agriculture
Mizoram, Aizawl.
Loneitute thlai chin hian hmelma chi hrang hrang a nei a. A pawimawh
deuh deuhte chu : rannung, natna hrik, hnim, rulhut (plant nematodes), sazu, sava
leh ramsa chi hrang hrangte hi an ni. Heng ho hi a huhovin thlai hmelma Pests an
ti a. Heng ho suat nana hman thil engpawh hi 'Pesticides' an ti.
Kan sawi tak pests chi hrang
hrang zinga suat hautak ber chu
rannung chi hrang hrang (insect
pests) hi a ni. An inthlah pun chak em
avang hian loneitute pawhin rannung
thahna hlo (insecticides) hrang hrang
an hmang nasa hle a ni.
Amaherawhchu rannung thahna hlo
hi hman hnuah pawh thlaia a
bangnawi chambang (residue) hi
mihring tan a hlauhawm a.Chuvangin
insecticides tlem thei ang ber hmang
tura tan kan lak sauh sauh hi a
pawimawh hle a ni. Insecticides
hman tlem phah nana mihring leh
ranin an huat si loh thlai venhimna
tha tak mai pakhat chu Bio-pesticides
hi a ni.
Bio-pesticides awmzia chu a
hming atang hian lo sawi fiah ila.
"Bio" tih chu "nung, nunna nei" tihna
a ni a, pest tih chu a hmaa kan sawi
tawh thlai hmelma chi hrang hrang,
rannung, hnim, natna hrik, etc., te
kha an ni a, "cide" chu that emaw,
tihlum" emaw tihna a ni. Tichuan
Bio-pesticides chu "thlai tichhetu chi
hrang hrang suat nana hman
thilnung" tihna a ni. Amaherawhchu
Bio-pesticides zinga chhiar tel ve, a
nung chunga hman ni ve si lo a awm
a, chu chu Neem atanga siam
insecticides hi a ni. A chhan chu
hetiang hi Directorate of Plant
Protection, Quarantine & Storage,
Government of India-in Bio-
pesticides zinga a telh vang a ni.
Bio-pesticides hi Mizorama
loneituten an la hmelhriat vak awin
lo ve. Amaherawhchu a tangkai em
avang hian kan lo hriat lawk a tul a
ni. Agriculture Department pawhin
Bio-pesticides siam chhuahna tur
'Bio-Control Laboratory' Neihbawiah
a nei tawh a ni.
Thlai venhim nana hman
hmanraw chi hrang hrang hi a mala
tha tluantling a awm lo. Chuvangin a
huhova hman a ngai a, chu chu
tunlaia kan uar ber Integrated Pest
Managentent (IPM) an tih hi a ni. Bio-
Pesticides pawh hi IPM peng pakhat
Biological Control zinga mi a ni. Bio-
pesticides hi insecticides haw
tawh lo thlai eichhetu leh leilung a
tibawlhhlawh ve lo va, a man fuh
chat chat bawk.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
7
Bio-pesticides hi chi hrang hrang
thahnem tak a awm a, an
hmuhchhuah belh zel bawk. Chung
zinga alar zual pariat (8) te chu :
l. Trichogramma 2. Lady-Bird
Beetle 3.Bacillus Thuriingiensis(BT)
4.Nuclear polyhedrosis. viruses
(NPV) 5.(NPV) 5. D.D. -136 Nema-
todc 6. Trichoderma spp 7. Fungi
S. Neem atanga siam rannung thahna
hlo. Heng zinga pathum chauh lo
sawi ila:
1. Trichogramma spp :
Hei hi rannung te tak te, vaihmite
tiat lek khawidang (Wasp) kan tih chi
khat a ni. Chi hrang hrang a awm.
India rama an hman lar ber chu
Trichogramma japonicum leh
Trichogramma chilonis te hi a ni.
Trichogramma hi thlai eichhetu
rannung (pangang) chimawm ber
pakhat, lungphur thlahtu (moths) chi
hrang hrang suattu tangkai tak a ni.
"Thlai hmuna chhuah atanga ni
reilote hnuah Trichogramma puitling
a keu a, chu chuan lungphurthlahtu
tui, la keu lo a zawng nghal vat a, a
mawnga a mei niawm tak, hriau
hmawr tiat lek, zum tak - ovipositor
hmangin ama tui chu
lungphurthlahtu tui (eggs) ah a
phum zung zung ta thin a ni.
Chutiang chuan lungphurthlatu tui a
tichhe nghal a, Lungphurthlahtu
pangang keu tawh lovin, Tricho-
gramma puitling a rawn keu thin a ni.
Hetiang hian thlai eichhetu pangang
inthlahpung thei lovin a lo suat zung
zung mai a ni.
Mithiamte chuan Buhphu
(Corcyra cephalonica) te La leh
Tomato rah eichhetu pangang
(Heliothis armigera) te, Vaihlo hnah
leh Behliang rah eichhetu pangang
(Spodoptera litura)te ho tui (eggs)
hmangin Laboratory-ah Tricho-
gramma hi an vulh pung teuh tcuh a.
Chung chu loneituten an hmang a, an
thlai hmunah an chhuah ta thin a ni.
Loneitute tan mahnia Trichogramma
hi siam chhuah chi a ni lo.
A HMAN DAN
Laboratory-a Siam, hman mai
theih, peihsa diam, Trichogramma tui
la kcu lo hi tin khat hmun atan
20,000-50.000 a tawk. Lehkhapuan
khawng deuh hlek, inchi khat a hlai.
inchi ruk a seiah Buhphu tui an dah a,
chutah chuan Trichogramma an tui
tir leh a. 140 thlai hmun a hman
dawn chuan kha Trichogramma tui,
keu mai thei awmna Lehkhakhawng
kha kut zungpui tiat lek lekin cheh
bun phawt tur a ni. Tichuan buh
hung khatah pakhat, lehkha chilhna
(Stapler)in buh hnah hnuai lamah
chehbeh tur a ni. Hetiang hian thlai
leh thei kung dangah pawh chilhbeh
tur a ni.
Tichuan chilhbeh atanga ni 4-
10 chhungin Trichogramma puitling
a rawn keu chhuak ang a, chu chuan
buh leh thlai eichhetu,
lungphurthlahtu tui a zawng nghal
char char tawh mai dawn a ni.
Thlai leh a eichhetu rannung
kan sawi tak lam dan azirin
errichogramma chhuah zin lam hi a
danglam thei. A tlangpuiin ni 7-10
danah vawi 3-10 chhuah ila a tawk.
Trichogramma hi thlai vennan
buh, La, Fu leh Tomato, ah an hmang
ber.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
8
2. LADYBIRD BEETLES
Hei hi keltelaimawm chi khat,
satel ang tak, bekang fang tiat vela
lian a ni. Thlai eichhetu rannung
chawa ringa ei nghauh nghauh tu a
ni. A note leh a puitling an tangkai ve
ve. He rannung ang hi thlai eichhetu,
keltelaimawm chi khat a awm a. Chu
chu Brinjal Hadda an ti. Brinjal
Hadda thla kauah hian chhunhan ang
tak dum thliah thliah 13 leh a aia tam
a awm a. Ladybird beetles -ah chuan
chhunhan ang tak dum thliah thliah
chu a then ah a awm a, a then ah a
awm lo, mahse dum thliah thliah
(black spot) hi a awm ve a nih
pawhin 13 aiin a tlem ziah.
Ladybird beetles hi chi hrang
hrang 8 a awm a, an hming sawi vek
lo mai ila. Pa thil Chik deuh chuan
thlai hmunah pawh in lo hmu tawh
mai thei. A bikin Antam hmunah a
awm duh zual.
Tunah chuan Laboratory-
ah Ladybird beettle hi a then then
chu an vulh pung thei tawh a ni. Tun
dinhmunah chuan vulh pun a la
harsa a, kan tih theih ber chu kan
huan leh thlai hmuna Ladybird Bettle
awmsa te humhalh hi a ni.
A HMAN DAN
Thlai hmunah amahaawm sa
tam tak a awm. Insecticides kah mai
mai hi Ladybird beetles tan a pawi
thei hle. Laboratory-a vulh pun sa, a
note leh a pui lak a, thlai hmunah
chhuah tur a ni. A bik takin antam chi
hrang hrang zika bawr teuh thin,
hrikhrah tiat, chechang vak lova awm
thin Aphids citu atan te, buh hmuna
kat sep sep thin - Planthoppers tui, a
note leh puitling eitu atan te Lady-
bird beetles hi a tangkai hle a ni. A
puitling aiin a note (grubs) hian chaw
(insect pests) a ei hnem zawk a,
nikhatah. 5-10 a ei thei a ni. Ladybird
beetles hi thlai venhim nan antam chi
hrang hrang, buh, behlawi, faisa,
vaimim, bean, La leh wheat hmunah
a tangkai hle.
3. Neem atang a siam rannung
thahna hlo:
Neem rah atanga siam rannung
thahna hlo hi Bio-pesticides zinga a
lar ber leh hman awlsam ber a ni a. A
hmaa kan sawi lak te ai khan
Mizoram-ah a lar zawk. Hetiang Bio-
pesticide hi hman hnuah pawh
mihring leh ran tan a hlauhawm lo.
Rannung laka thlai ven nana a
tangkaina chhan ber chu a khak (bit-
ter) vang a ni. He a khakna chhan hi
hlo chi hrang hrang, 'limonoids’ vang
an ni. Azadiractim Salanin, Melian-
triol leh Nimbin te an ni. Heng zinga
a lar ber leh hman tam ber siam chu
Azadiracin pai Neem hi Mizorama
awmsa Neem nen hian a inang lo a ni.
Neem atanga siam rannung
thahna hlo hi thlai cichhetu rannung
leh thlai rulhhut (Plant nematodes)
hian a thih phah a ni lova- Neem
rannung thahna hlo kaina thlai zung,
kung, hnah leh a rahte hi an ei duh
lova, an kiansan a ni zawk. Rannung
note leh thlai rulhut te chuan Neem
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
9
tui an kai chuan an than a thu a, an
puiting thei lo a ni.
India rama Industry chi hrang
hrangin Neem atang hian insecticide
chi hrang 19 lai a siam tawh a. Heng
zingah hian Multineem leh Bioneem
hi a lar ber pahnih an ni. Mizoramah
pawh englai pawhin Multineem hi lei
tur a awm ta.
HMAN DAN
Multineem 3ml. leh tui 1 litre
chawhpawlhin thlai kha a kahna
(sprayer)- a kah mai tur a ni. "Thlai
hmun zau lam leh mamawh tam dan
azirin siam tam mai tur thla khatah
vawi 2 emaw vawi 3 emaw kap nawn
ila a tha.
Neem atanga siam rannung
thahna hlo hi thlai chi hrang hrangah
leh thlai zung tisawrbawktu thlai
rulhut (plant nematodes) suat nan a
tangkai hle. Thlai chi tuh hmain
Multineem 3 ml. leh tui 1 litre
chawpawlhah thlai chi chiah hmasa
ila thlai rulhut lakah a him. Tin,
rulhut ven nan Neemcake (Neem rah,
a hnah leh a kawr/hawng atanga
siam) 10 qtls. hi tin khat hmunah
thlai chi thlak hmain theh ila a tha.
Bio-pesticides chi hrang hrang
kan sawi tak te hi loneituten inhawng
taka hman tuni sela, a hman dan tur
an hriat loh pawhin Agriculture De-
partment-a mithiamte zawt thin sela
a tha ang.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
10
ITC LEH KEI
P.L. Sanghluna G. S.
Neihbawi Agri Farm
Thuziakmi ka nih leh nih loh ka ngaihtuah lo. Ngaihtuah ila ka ziak tul kher
lo ang. Mahse, ziakmite hi khawvela mi ngaihsanawm ber te zinga mi anni tih
erawhchu kan telh hram teh ang.
He thu hi ka ziah chakna a rei
tawh; mahse ka huphurh, tul ka ti
bawk si. Nia, khatia ITC a kan va
training kha a hlawk thlak hle mai a.
Ram hmasawnna atana Agriculture
pawimawhziate pawh kan hriat belh
nasain ka hria. Amaherawhchu,
hmasawnna thlen theih nana thil
pawimawh tak ITC pawh hi nasa
zawka tihchangtlun a mamawh hlein
a hriat. Khawvel hmasawnna leh
tunlai kan ram mamawh mil zawnga
kan her rem sauh sauh a pawimawh
hle a ni.
ITC (Hnahthial): ITC-a kan va
training kha keini (Trainees) ho tan
kan nunah mellung chuan pawimawh
tak a ni awm e. Kan la naupang
tlangin kan innel hlawm hle.Kan
thawm pawh a tha ham ham thin
khawp mai. Hnahthial ho felzia
(hospitality) kan telh hram a ni e.
Kan training chhung khan thil
hlimawm leh nuihzatthlak te pawh
ka tawng nual mai. Kan huan tur kan
hal tum a ram kan tih kan, kan thelh
hahthlak leh thinrimthlak tak te kha
theihnghilh chi chu a ni lo tawp mai.
Vawikhat pawh khua atanga hla tak
30 Km vel a hla, chutah 2 Km vel
ramhnuai ke a kal ngai KTP
hnatlangah zing atangin chaw pawh
ei lovin kan chhuak, Dar 2 Pm velah
chaw kan han ei a! Chutah
tawmhulna awm hek lo ruah a rawn
sur, chaw, chawhmeh, ruahtui, a ei a
har khawp mai. A hun lai chuan
hrehawmin lang mahse nuihzatthlak
leh lung tilengtu an lo ni e.
THE BLUE MOUNTAIN: Mizorama
tlang sang ber kan han lawn chu a ni
a! Tui khaw khain min hriatpuilo
mahse nuam kan ti ve hle. A tlang
ngaw chhah tak mai chu Sanctuary a
ni nghal a. Amaherawhchu kan kal
hunin a zir lo nge ramsa leh sava
pawh hmuh tur a vang khawp mai. A
tlang kan han lawn chhuak phei chu
Mt. Everest lawn chhuak ta ang maiin
kan te chul mai a nih kha maw. A
awm tho e, Mizorama tlang sang ber
a ni miau a lawm. Khawvelin min
hriatpui lo mahse keini chuan kan
damchhunga achievement pakhatah
kan ngai ve tlat. A kawng hahthlak
leh hrehawm tak pawh pawisa loa
theihtawp tak meuh meuh a lawn te
pawh kan ni hlawm. Thenkhatte chu
bawkvak chunga an thlen tawk tawk
laiin thenkhatte erawh chu an phur
lutuk chu an tlan chho lawp lawp
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
11
bawk. Chumai a ni lo, a tlangchhipa
kan thlalakte pawh ka la kawl tha
kiau mai. Kan lawn ngei a ni tih min
hriatpuitu Camera mawlh mai kha
kan keng lo ang tih a hlauhawm.
Kan haw thla lam erawh chu
a danglam ta zar mai. Motor kal
theihna atangin Pick-up hnungah
kan insawh thla chu kan au te thla
tuar tuar mai. Kawng a zim si, a
chhuk si, a khalh Chak phian bawk
si. Hlauhawm tak chu niin ka hria.
Min phurtu kha Driver mawlah kan
chhuah der! Enge kan thiam lohna?
A hlauhawm miau alawm.
ZAWLPUI: Thenzawla AH&VETY
Dept. ran vulhna hmun leh FOREST
Dept. DEER PARK kan tiawh leh a.
A hmuhnawm dangdai hle. Chumi
hnuin Zawlpui ramah Buh chinna
hnnun kan tlawh leh a. Buh natna
(diseases) leh a tichhetu (Pests) chi
hi-ang hrang te a taka han hmuh
chuan nasa takin min tiphur vein ka
hria. Tlaiah Zawlpui hmunah ngei
kan Dept. Serchhip in ruai min
siamsak a, changel hnah phahin
kawtzawlah ruai kan kilho chu a
hlimawm dangdai hle. Mahse,
khuain min thim hnan hman erawh
chu duhthu a sam lo deuh. Mahse,
mahni ka hai erawh kan lo niin
ka hria.
SHILLONG LEH GUWAHATI: The
Final trip te pawh tita ila a sual awm
love. Chuan le, Bangha phei buhhmun
vel kha MIZORAM ni ta se "The Rice
bowl of MIZORAM" ni ngei tur kha
suangtuahna a tithui duh hie. An
vawi khat tharchhuah hian mihrinu
engzat nge a chawm te pawh min tih
theih ang ngaihtuahtir rum rum mai.
Kan zirna kaihhnawih thil tam tak
kan en hman lo erawh chu a pawi hie.
tan chuan a keini Mahse, hiawkthlak
viau tho mai. Hetiang hi thil tangkai
leh tih fo atan a tha hle. Thil danglam
mit la ngawih ngawih sawi tur
erawh ka hre lem lo. Mahse, khawvel
pawha lang pha Cherrapunjee
(Khawvela ruahtui tlak tamna ber)
kan tlawh thu erawh kan telh hram a
ni e.
Ti kha kan ziah theih chu a ni a,
duhthusam lo pawh a awm ang tih ka
ring. Mahse, ka theih tawk chu hei hi
a ni e. Ram hmasawnna hi
Agriculture-ah a innghat nasa.
Ram leh hnam zahawm kan nih theih
nan kan intodelh a ngai. A chiang
khawp mai. Power, Industry leh oil
and natural gas lam chu sawi loh a
leng a ni. Tin, kan sawi tum pawh a ni
ber lo.Kan ram dinhmun leh awmdan
enin Agriculture intodelh chiah hi
tun mai a kan tih theih awmchhun a
ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
12
LEILETA BUH THAR HLAWK LOH CHHANTE
C. Lalnithanga
Asst. Plant Protection Officer,
Directorate of Agriculture(CH)
Aizawl, Mizoram
Mizoramah hian Leilet hminsa enkawl mek (buh chin nana hman mek) hi a
tam ve tawh hle. Mizoram District pariat (8) zingah hian leilet tha tamna deuh
chu Champhai, Kolasib, Serchhip District te hi a ni. Heng bakah hian district
dangah pawh leilet hminsa hi a awm nual bawk. Fur lai hian leiletah chuan buh
chin a ni ber a, hei vang hian leilet sawi nan pawh sap tawng "Wet Rice
Cultivation" (WRC) tiin an sawi thin a ni. India rama state liana leileta buh thar
zat leh Mizoram leileta buh thar zat hi a intam hleih hle mai. Hei vang hian
Mizorama leilet neitute hian tan an lak sauh sauh a tul a ni. Leilet hminsa awm
ang angah hian a tam thei ang ber buh thar nise, a neituten an chhungkaw tla bak
chu an hralh duh ngei ang a, chil leilet nei ve loten an chan sak duh ngei ang.
Kan sawi tak ang khan leiletah
hian buh kan la thar tam lo hle. Kan
thar hlawk loh chhan kawng hrang
hrang te chu hengte hi a ni.
1. A Buh chi tha (improved
varieties) kan ching lo : Mizoram
leilet neitu tam ber chuan an
chhungkaw ei duh zawng tak 'buh
tui' chin an duh ber a, hei vang hian
leilet buh tui an zawng nasa a,
thenawmpa emaw khaw danga an
thenrualtha emaw ten buhtui nia an
sawi chu chin ve dan kawng an dap
thuai zel. Hei vang hian Agriculture
Department-in buh thar hlawk chi
(improved varieties) a lakchhuah hi
mi tam takin ching bawk mahse, mi
thenkhat chuan tui' an tih loh vang
leh 'a thing a nung' an tih avangin tun
thlengin an la ching duh lo a ni.
Buh chitha (improved varieties).
heng IR 36, IR 64, MTU, Pant-12 etc.
te hi a tui tho a, tharhlawk thung a ni
Leilet neitute hian an chhungkaw tla
aia tam daih thar tum se, an mamawh
bak (surplus) chu hralh zel sela, hemi
atan hian Co-operative Society
mumal tak te pawh din se, tichuan
leilet nei ve loten awlsam taka buhfai
lei tur, tharlam si, tui si, hrisel si an lo
nei ve mai dawn a ni. Buh chitha hi a
'thar hlawk’ tia kan sawina chhan
chu : hun a duh rei lo (ni 120 velah a
seng theih) a, a kung a khauh a, natna
a do thei a, a vui lian (effective tillers)
a tam a, a zakzeh a tlem a, sik leh sa
inthlak a tuar thei bawk.
2.Lei leh ngun tawk loh vang:
Thlasik thlai leh thal thlai
(summer vegetables) seng zawh
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
13
veleh hian lei hi leh nghal tur a ni. Hei
hi sap tawngin, "Deep summer
plough- ing' an ti a, to ruah lo haw
dawn hian phawkphawhraw pui pui
a lei hi leh phawt tur a ni. Tichuan fur
a rawn intan veleh buhkuina tur
"thehtiah" (nursery seed bed) siam
pahin let nawn leh ila, chu chu buh
phun dawnin ngun takin let leh ila,
dai kawi tawh tur a ni. Lei leh ngun
hian hnim a suat hnem a, leiah
thlaichaw a pun phah a, lei a
rannung tui leh pangang a suat teuh
bawk a, leiin hnawng a pai tam
phah a, boruaka thlai chaw awm
"Nitrogen" kha leiah a luh that
theih phah bawk a ni.
3. Buh tiak upa lutuk phun vang .
Mizoram hmun thenkhatah chuan
leilet neituten an vai chhawr kutah
leilet enkawl an dah a, an vai
chhawr chuan a neitute nena an
inremna tel lo, buh thar rang (tai)
chu an chhungkaw ei turin a ching
phawt a, ta phun fel vek hnuah
bawngin muangchangin a lei a let
a, buh a kui pah bawk a. Tichuan a
buh thanrrang chu a sengfel hnuah
buhpui chu a phun ta chauh thin.
Buhpui atana a buhkui chu a lo upa
hle a, ni 30 aia upa daih, lian tawh
tak tak leh chang tak tak kha a pawt
a, a silfai pahin a ngalah a hem
chawrh chawrh a, tichuan tlai feah
buh a phun zo hram thin. Hetianga
buh tiak upa lutuk phun chu a thang
muang a, a peng tlem a, a par hun
hai lovin buh hung chhe tak tak kha a
lo par a, a vui ve ta mai a, buh
hlawk ngaihna a awm lo reng reng
a ni. An tihsual chang phei chuan
buh tiak upa chuan "chang" (node)
a lo nei hman a, an pawh leh thiar
velna lamah an tih than palh chuan
kha buh tiak kha chuan zik a
chhuah lo reng reng, a vui thei tawh
lo. Tunlaia buh chin dan thar SRI
an tih nen chuan inpersan tak a ni.
4. Buhphun khat lutuk (wide spac-
ing) : Mizorama leiletah hian a
tlangpuiin buh an Phun khat vek,
hei hian a thar a tihtlem phah bawk
a ni. Tunlaia an tlangaupui ber chu
"Intensive Agriculture" a ni. A
awmzia chu hmun leh ram hi a zauh
theih tawh si loh, a awm ang ang
kha a tangkai leh hlawk thei ang ber
a hman tur tihna a ni. Leiletah pawh
buh phun inkar hlat zawng chu 10cm
tur" a ni a, chu chu a awlsam zawngin
"khap khat" a zaua inhlat
a ni tur a ni. (Hei hian SRI dana
buhchin a huam lo). Hetianga khap
khat dana buh kan phun chuan bial
tinah buh hung a lo tam dawn a, a
peng a tam chuan leilet chu hnim
tona tur awm lovin a phui tawk
chiah dawn a ni. Amaherawhchu,
hmun thenkhat a leilet chu tlangram
atanga lui luangin a pawh avangin a
lei a tha a, eng buh pawh phun ila a
kung a sang a, a hnah a buk hluah a,
hei vang hian dum leitha hmunah
chuan buh phun zin hi a tha lo ve
thung.
5. Leilet a hnim lutuk : Mizoram
thingtlang lo leh leileta buh leh thlai
a thar hlawk lohna chhan zinga
pakhat chu "hnim" hi a ni. Hmanlai
kan pi leh pu atangin hnim thlawhfai
nachang chu kan hre tawh a, a
hmanrua pawh kan ram mila hman
chi kan nei tha hle. Leiletah chuan
buh phun hnu, a peng a chhuah
hnuah hian mi thenkhat chuan hnim
an thlo (hlo an thlo) thin a, a tangkai
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
14
hie. Leiletah hlo suat dan kawng
thum tangkai tak a awm a, chungte
chu :
A hmasa ber atan chuan hnim
suatna tha ber chu buh phun hmaa a
tam thei ang ber leileh ngun hi a ni. A
hma lama kan sawi tawh ang khan lei
leh ngun hian thlai chaw a puntir
bakah hnim chi tam tak leh a tiak tam
tak a suat pah a ni. Buh phun hnu ni
2-na atangin rual taka tui tlin tir pat
hian leiletah hnim a to thei lo. Hemi
atan hian leilet bial tin chu a zawl
(levelled) tha tur a ni.
A dawt lehah chuan hnim tur
hmanga hnim suat hi a sawt hle
bawk. Leileta hnim suat nana hman
tur tha ber te zinga pakhat chu
Butachlor (Machete) hi a ni. Buh
phunsawn ni atanga chhiara ni hnih
chhungin tui tlingah bialko atangin
vaivut nen chawhpawlh hnuah
saranga kut tuam chungin rual taka
vawm darh tur a ni.
Leilet tin khat hmun (1 acre)
atan Butachlor 1.2 litres a tawk a,
hei hi thlam hnuaiah changel hnah
phah chungah emaw, thelret puan
chhungah emaw vaivut fai, 60 kgs.
nen saranga kut tuam chungin
chhangphut hmeh ang hian hmeh
pawlh mai tur a ni. Tichuan, bialko
tlang atangin buh phun tawhah
vawmdarh mai tur a ni, a awlsam
hle, a kahna Sprayer hman leh neih
kher pawh a ngai lo.
A pathumna atan chuan buh a
peng ta tihah buh thar leh a tlar
inkarah khan thir (steel) a siam
hnim nawr thlukna "Paddy weeder"
hmanga hnim nawrthluk a ni. A ke
ang deuha siam "wheel" kha a vir
thei a, a chemte ang deuha awm khan
hnim a nawrthlu a, lei a letphut pah
bawk. Hetia paddy weeder hman hi
hnim suat nan a that bakah buh bul
vela lei tlamuk kha a tithawl a, buh
zungin "chaw" a hip tam theih phah
bawk a, a tangkai em em a ni.
6. Buh eichhetu leh natna ven ngun
loh vang : Buh eichhetu rannung chi
hrang hrang a awm a, a lar zual phei
chu a tam lo. A natna pawh India ram
hmun danga awm thin tam tak hi
Mizoramah a awm mang lova, a
vanneihthlak hle.
Buh eichhetu rannung lar
zual deuh deuh te chu hengte hi a ni.
(1) Yellow stem borer leh white
stem borer: A pui (adult) chu
lungphurthlahtu a ni a, a eng zawk
hi buhpawl rawng, a thla tawn tawna
chhunhan pakhat ve ve awm a ni,
pakhat hi a var a ni thung. A pui chu
buh hnahah a tui a, reiloteah
pangang a lo keu a, pangang chuan
buh kung a kher a, a tawm tlat a, hei
vang hian buh zik a thi thin a ni. A
hnuah a buhchium a, a pui a lo
chhuak thin.
(2) Leaf folder : A pui (adult) chu
lungphurthlahtu bawk, te tak te a ni,
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
15
zanah eng a lawm hle. Buh kungah
leh a hnahah a tui a, a keu veleh
pangang chuan buh hnah a dung
zawngin a khawr a, a chhungah
tawm chungin a hnah hring a ei
thin. A hnaha buhchium atangin a
pui a chhuak thin.
(3) Caseworm: A pui chu a var deuh,
lungphurthlahtu tho a ni a, a tui
atangin pangang a keu a, pangang
chuan buh hnah chu 2 inches vel a
seiin a sehchhum a, chhemthei angin
a khawr a, a chhungah tawm chungin
a lu a tilawr a, buh hnah a ei thin. A
hnuah a buhchium atangin a pui a
chhuak thin.
(4) Rice hispa : Keltelaimawm
(beetle) chi khat a ni a, a nak tawn
tawnah hling (spine) a nei a, a dum
a ni a, buh hnah a dung zawnga ei
rangtu a ni.
(5) Plant hoppers : Heng ho hi khau
note ang tak, kat nalh nalh thei hi a
ni a, a hring, a buang, a rang leh a
var a awnn a, buh kunga a tuihnang
(sap) awm kha a dawt thin a ni. Buh
kung a dawt vang hian a natna awm
si lovin buh a ro thawt thawt thei a
ni. Hei hi loneitu tam tak chuan an
hrethiam lova, “buh a na emaw “a
tam emaw “a kumthu” ennaw an ti
mai thin a ni.
Heng rannung hi suat thin loh
chuan buh thar tihlawk lotu pakhat a
ni a, hei vang hian buh phunsawn
atang hian leilet buh chu thlithlai
reng tur a ni. A tul dan azirin
mithiam rawn chunga rannung-
thahna-hlo kah tur a ni. Pangang suat
nan chuan lungphurthlahtu tui (eggs)
tichhe thei Trichogramma japonicum
pawh hman tur a awm bawk.
7. Fertilizer hman loh vang :
Mizorama leilet neitu tam ber
te hi chuan leileta buh chin dawn
hian fertilizer hman hi an duh vak lo.
Amaherawhchu, leilet buh hmunah
hian Urea, DAP leh MOP te hi a tul
ang zat dik tak hmang se chuan tun ai
hian huh an thar tam ngei ang. Buh
chi tha "Improved varieties" kan tih
ho hi fertilizers nena chawm chi tak
a ni vek a, hei vang hian leileta buh
thar tam tur chuan fertilizer hi
hmang thei se, a thatzia leh
tangkaizia an hrechiang hle ang.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
16
THLAI DAMDAWI HMAN DAN
Biakhmingthanga Chhangte
Asst. Agril.Inspector
D.A.O. Office, Kolasib.
Mizote hi kan eizawnna ber chu huan siam te, lo neih te, leilet siam te.
Leipui leh nul siam te an ni ber a. Kan thlai thar te a hlawk theih nan theih tawpa
tan lain leitha (Fertilizer) te nen kan enkawl a. Kan thlai chin te nghakhlel taka a
hlawhtlinna rah te hlawk taka seng kan tum lai mekin rannung leh a natna ten a
kungah te, a rahah te, leh a zung lamah te min tihchhiat sak leh thin avangin a
thar a hlawk lo em em a. Chutianga rannung leh a natnaten an tihchhiat fo avang
chuan rannung thahna hlo (Pesticides) te hman a tul thin a ni. Rannung thahna
damdawite hi kan thlai eichhetu ven nan a pawimawh em em a, a hmandan pawh
kan hriat a pawimawh hle a ni.
Rannung Thahna Damdawi Hi Tur
Hlauhawm A Ni:
Khaw pakhatah chuan (a
hming sawi lo mai ila) pa pakhat hian
a sawhthing hmun Di hlo kahna
damdawi hmangin a kap a, a hmang
thiam lo nge a fimkhur lo ni dawn, a
thihphah der mai. Rannung thahna
damdawi kan hman te hi tur (poison)
hlauhawm tak an ni vek a. A
hmandan tur leh a khawih velah te
loneituten an hman fimkhur a tul tak
meuh a ni. Mihring leh kan ranvulhte
tan a hlauhawmna ngaihtuah miah
lovin mi tam takin kan tuisik hman
hmiah hmiah mai hi a pawi em em a
ni. Fimkhur lo taka kan hman chuan
thihna hial a thlen thei a ni. Heng
rannung thahna damdawi te hi kan
thlai ven nan leh enkawl nan chauh
hman i tum ang u.
Mi tam takin heng damdawi le
hi sangha, sava, chakai leh thil dang
man nan te an hmang a, a sate an ei
mai thin a, hei hi thil hlauhawm tak a
ni. Chawp leh chilhin kan taksaah
damdawi hnathawh kha tang nghal lo
mahse kan taksaah a chambang reng
a, a ral ve mai thei lova, thisen zam a
zuiin hmun hrang hrangah a bo thei a
ni.Ei lai leh a hnuah lang nghal mai lo
mah se khua reiah taksa a lo chak loh
hunah emaw upat lamah kha
damdawi kan ei tel hnathawh kha a
lo lang chhuak thei a. Cancer ang
thisen leh taksaah zung a kai nghet a.
Chak lohna avangin kulchona an
neiin hrisel lohna tam tak an neih
phah a ni. Rannung thahna
damdawiin hetianga mihring taksaa
a thawh theih avang hian a hman
danah i fimkhur ang u. Rannung
thahna damdawi te hi damdawi mai
ni lovin TUR a ni tih i hre nawn leh
ang u.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
17
Rannung thahna damdawi hi a
kah emaw a theh emawa kan hman
dawnin heng a hnuaia sawi te hi hriat
leh zawm ngei i tum hram hram ang
u.
1. Rannung thahna damdawi hman
dawnin a bawm pawn lama thuziak.
kaihhruaina (Direction) te hi ngun
taka chhiar hmasak tur a ni. A chhiar
thiam loten a chhiar thiam leh hriate
rawn ngei tur a ni.
2. A hman tur zat tarlan anga kah
ngei tur a ni.
3. Damdawi kah dawnin thawmhnaw
hman/hak bik neih ngei tur a ni. A
theih chuan kutkawr neih ngei tur a
ni.
4. Pan emaw hliam/pem nei chunga
damdawi kah loh tur. Loh theih loh
thila damdawi kah a nih chuan pan
emaw hliam/pem lai kha bandage
chhah tha taka tuama kah tur a ni.
5. Thli lo kalna lam hawi zawnga kah
loh a tha, thli hnungpuak zawnga kah
tur a ni.
6. Ruah sur lai leh thli thawt laia kah
loh tur a ni. A theih chuan zing lama
kah a tha. Thli a awm lo deuh.
7. Damdawi phut kan theh dawn a
nih chuan tlai lamah theh lovin zing
lamah theh a tha ber. Zing dai huh
nen a in chawhpawlh a, thlai hnaha
damdawi kha a bet nghet bik a, hna a
thawk chak thei zawk a ni.
8. Damdawi kah zawhah sahbawn
nena inbual fai ngei tur a ni.
9. Damdawi bawm/ip chu kut lawnga
hawng mai lovin lehkha emaw
sarang chhanin hawn tur a ni. Kut
lawnga hawn loh hram tur a ni.
10. Damdawi bur/bawm ruak chu
thil dangdah nan hman rengreng loh
tur. Damdawi bur/bawm ruak chu
paih mai lovin leia phum bo daih tur
a ni.
11. Damdawi khawih lai leh kah laiin
thil kan eiin, mei kan zu mai tur a ni
lo.
12. Damdawi chu tui nena chawh-
pawlh dawnin a chawhpawlhna tur
bur bik bucket emaw, khawnvartui
tin emaw, plastic bur emaw, barrel
bung emaw hman tur. I bungbel
hman lai te, hman leh mai tur chi chu
hman loh tur a ni.
13. Damdawi chu tui nena chawh-
pawlh dawnin kut lawnga chawk mai
lovin hmawlh sei khauh deuha
chawh tur a ni. Hei hian taksaa
inchawh per tur lakah a veng a ni.
Chawh per loh hram hram tur.
14. A kahna tur bur chhunga
damdawi i thun zawhah thil i ei hma,
mei zuk hma leh hna i thawh zawhah
kut ngun takin sahbawn nen tuiin
silfai tur a ni.
15. Damdawi kahna hmun chu a ro/
hul hmain ran emaw mihring emaw
kaltir loh tur. Inhruk hul zel a tha.
16. Damdawi kahna bur (Sprayer)
pawp leh a dawt (pipe) phui lo leh
tha lo chu hman reng reng loh tur.
Hman hmain a that leh that loh ngun
taka ena siam that tur a ni.
17. Damdawi kahna bur, a dawt
(pipe) te a lo ping mai thei a, hmuiin
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
18
fawh emaw, ham emaw, chhem mai
loh tur a ni.
18. Damdawi chawhpawlhna
hmanrua reng reng te chu inah emaw
ramah emaw thil dang dahna atan
hman loh tur, kan hmang leh duh
dawn a nih pawhin uluk taka
sahbawn nena silfaia tuisoa chhum
tur a ni.
19. Kut silna tui emaw damdawi leia
tihbuak te chu a lei nen a theih chin
chin ruh faia hmun hla leh him tawka
paih emaw phum bo tur a ni.
20. Huan emaw lo emawa damdawi
hman chi reng reng te chu inchhung
leh in bul vela rannung thah nan
hman loh tur.
21 . Duhthusam tak chuan mi hrisel
thate chauhvin damdawi hmanga
buh leh thlai te hi kah tur a ni.
22. Damdawi dahna bur/ip ruak te
chu paih bo mai lovin leiah feet 2-a
thukah phum bo daih tur a ni. Halral
theih chi chu hal ral mai tur a ni.
23. A kahna hmanrua te chu hman
zawhah fai taka sahbawn nena silfai
tur a ni. Naupang khawih mai mai
theiha dah loh tur a ni.
24. Damdawi khawih leh kah vel
chhung atan ni khatah darkar 5-8 aia
rei hna thawh loh tur. Damdawi kah/
theh zawhah inbual faia thawmhnaw
hak te suk fai tur a ni.
25. Damdawi kah zawhah
hnathawktuah emaw damdawi
kaptuah khan damdawi hnathawh
taksa tana that lohna emaw
damlohna emaw engpawh a awm
thei a, Doctor inentir vat tur a ni.
26. Damdawi kah laia boruaka
damdawi leng vel te hnar leh kaa hip
luh mai loh nan hmaikawr emaw
rawmawl emaw hman tur.
27. Damdawi hman bang leh
hmanraw silna te chu tui luang laiah
emaw dil/tuikhuahah te paih luh loh
tur a ni.
28. Loah emaw huanah emaw
damdawi kah laia ran emaw mihring
emaw kal/ luhtir loh tura khap leh
hriattir tur a ni.
29. Mita damdawi/hlo a luh chuan
tui thianghlima minute 10 vel sil tur
a ni. A rang thei ang bera Doctor pan
tur a ni.
30. Thlaia damdawi kah te kha
thlaiin a ei ral hma loh chuan a rah
seng/ lawha ei nghal mai loh a tha.
Damdawi kah atanga kar hnih emaw
kar thum emaw a thlai kahte kha
ei/lawh chauh tur a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
19
ORGAINIC FARMING TRAINING-IN UTTARANCHAL AH KA KAL VE A
-N. Lalzova, Jt. Secretary, AMFU Hqrs. : Aizawl
Agriculture Department, Mizoram bultum AMFU aiawh Organic Farming
Training, Uttaranchal-a kal, tluang tak maiin Mizoram kan lo thleng thei ta hi
lawmawm ka ti hle mai; min tirh chhan erawh ka phur chhuak lovang tih ka hlau
hle, a tlangpui han ziak ve ila.
June 18 ah Lawngtlai ka
chhuahsan a; thil tul leh mamawh te
ka tihfel hnuah June 19,2008
chhuahsanin khan Aizawl Vairengte-
ah Lalremruatpuia Hmar-in min
rawn fin a; ani hi Joint Secretary,
AMFU Vairengte Sub-Division a ni.
Gauhati-ah zan khat riakin a tuk ni
22 khan Delhi lam North East
Express-in kan pan a; a
chhangchhiatthlak hle. Ni 23 zan tlai
takah Delhi Mizoram House kan
thleng a, nikhat chawla kan hahdam
hnuah ni 25 khan Bus-in kan chhuak
leh a; Halwadni atangin Taxi kan la
chhunzawm a, tum anga kan tluan
loh avangin Almora-ah kan riak a, Ni
26 zingah kan training-na hmun tur,
Maikhali State Training Central for
Organic Farming campus chu kan
thleng ta a ni.
Training-naa telve turte
chuan min lo nghak thap tawh a,
Mizoram atanga kal ve,
VL.Remruatpuia, HEO erawh a lo
thleng hmasa tawh a; kan vaiin mi 14
kan ni; 11 te hi Uttaranchal State
chhung Thingpui chingtu te, Fu
chingtu te, Wheat leh thildang
chingtu te an ni a; NGO aiawhte pawh
an lo kal ve a ni.
Dar 10:30 AM-ah training tanin
hman veleh kan zawm ve nghal a;
Training Leader, Dr Kishore
Nautiyal-an kaihruaiin tihtur
pawimawh hmasa inhmelhriatna leh
thu hawnna te neih a ni a; ani hi he
Farm enkawltu Scientist, sorkar dah
a ni. Dr Pushkin Phartiyal, Executive
Director, Livelihood & Sustainable
Development Programme, Central
Himalayan Environment Association;
Nainital, Uttaranchal, INDIA-in
teaching Hindi leh English in Second
Session a chhunzawm nghal a;
'Principles of Adult Learning,
Systematic Approach to Training leh
Setting Objectives," chu tha takin a
present a ni. Lunch neih zawh
chawhnuah chhunzawmin Training
Leader-in min kaihruai leh a,
"About Organic Farming, Organic
Uttaranchal Model leh 'Personal
Development' tih chu a present a;
'Uttaranchal State zatve phawk hi
phaizawl a ni a. phaizawl zahve leh
tlangram zawng zawng hi Organic
Farm a chhuah vek kan tum a ni’
tiin a sawi a; Chumi Project
tihlawhtling tur chuan Uttaranchal
Organic Commodity Board dinin
kum 2000 atang khan hma kan la
tan a. State sorkar pawhin Budget-
ah dahin leh hmundang atangtea
sum kan hmuh hmangin hna kan
thawk a ni a ti bawk. Training ni
khatna chu kan zo a.
Mizoram atanga kal te chu
Xanadu Resort, International Stan-
dard nuam tha deuhah kan thleng
tlang hkawm a; Pu VL Remruatpuia
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
20
HEO hi kan bulah thlengin kan riak
ho a ni.
A tuk June 27 Dinner neih
zawh hian Training Hall-ah study
tan leh nghalin Training Leader Dr
Kishore Nautiyal bawkin min
kaihruai leh a; Personality Devel-
opment, Tour Around Majkhali
Farm and Discusion min neihpui a;
Duhthusam la ni lo mah se, Dem-
onstration Farm tha tak mai tur a ni
a, training pawh a nuam hlein ka
hria; a hmun ngeia leitha siamna
leh siam dan han zir chu kan hlawk
loh berah pawh kan hloh lo a ni ber
ang. Ruahsur khawchhia leimin
dan avangin kan Resource Person
tur a lo thleng thei meuh lova;
Lunch neih zawh chawhnu dar 1:30
ah kan chhunzawm phah a; Sanjeev
Strivastava, Quality Manager,
Uttaranchal Organic Commodity
Board; Dehradun atanga lo kalin
min kaihruai a. Ka phutna avangin
English chu han telh ve thin mahse,
Hindi-in a kaltlangpui ta a; kan
hriatthiam ve chuan loh avangin kan
chhuahsan ta rih a ni.
June 28 ah hian Sanjeev
Strivastava hian Special Study.
Mizoram atanga kalte tan min
neihpui a; National and Interna-
tional Standard, Small Holder Cer-
tification, Personel Training, Docu-
mentation, etc. chipchiar taka
inzirtirna min neih sak a ni. Kan
chungah that a chhuah hle a; kan
rawn haw lam Kalligodam thlengin
tul leh mamawh min ngaihtuahsak
zung zung a, kan awlsam phah hle
a ni. Certificate te kan la a, tul leh
mamawh te kan tihfel hnuah kan
inmangtha hlawm ta a. Chawhnu dar
2 ah Campus kan chhuahsan a.
Dehradun a haw ve tho tur a
nih vangin Sanjeev Strivastava te
nen Taxi pakhatah kan rawn
chuanghova; tlai 2:30 velah
Ranikhat rawn chhuahsan in
Kathgodam kan rawn pan a; keinin
Bus-in Delhi lam kan pan nghal a
ni. Delhi ah pawh hian inthenin VL
Remruatpuia HEO hian Rajdhani in
Calcutta a pan a. Calcutta atang
hian Aizawl Thlawhna-in a thleng
dawn a ni. Keini erawh Department
sum min kentir kan indaih tawh lova,
bazar vena tura ken kan rawn ring
tawh a. June 29, zan 11:30 PM ah
Brahmaputra Mail-a Delhi rawn
chhuahsanin a tuk tlai dar 4 velah
Gauhati kan thleng a. Sumo Service
kan nan avangin Mizoram kan rawn
pan chhunzawm nghal a, timing taka
rawn tlanin Mizoram kan thleng a, ka
kalpui Lalremruatpuia Hmar hian
Vairengte-ah min chhuksan hnuah
July 2 tlai dar 3:00 ah Aizawl ka rawn
chuangchhuak leh thei ta a ni.
A hmunah kala mit ngeia kan
va hmuh tam tak zinga ngaih
pawimawh tlem ziah remchangah la
ve ila: Uttaranchal tlangrama chengte
hi keimahni anga tlangmi, zu duh ve
tak tak an ni a, anmahni chuan
'Uttarakhand" tih an duh zawk a,
tlangram mawi tak mai a ni.
Tlangram awipang chhe tak awmna
hmun nimah se, terrace nasa leh
hmuhnawn tham tak mai an siam a;
khi khian tlangram awipang hman
tangkai an tumzia a tilang niin ka
hria; tlangram lo neih insawn thin
harsatna chu an buaipui tawh lo viau
ngei ang le. Kum 2000 a State hmu an
ni chauh nain sorkar hmalakna leh
hnathawktu tha an nei a ni ang
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
21
thlawhhma siamna tur hmun nghet
an nei tha a. An enkawl tha hle a ni.
Kalkawng an nei tha hle bawk a, an
awhawm hle mai.
Kan ram Mizoram Zim leh
mihring tam lohna, kum 23 a State
upa tawh Ei leh bar lama kan la
pachhe viau hi chu kan vei dante
inennawn theuh kan ngaiin ka hria;
hmasawnna hmanrua ngaihtuah leh
Farmers kan puih dante, ruahmanna
siam leh kan thawhzui duh dan leh
thil dang te kalpuina hi hlawhtlin
duhna tak tak nen ti ila kan
hlawhchham miah lovang tih ka ring
tlat; a thu maia hna kan thawh
teuhna hian hlawhchhamna leh
beidawnna mai chauh min
hnutchhiah a ni. Sorkar ruahmanna
tha tak kan mamawh a: a bik takin
kan ram tharchhuah kan
thawhchhuah ve theih tur heng
Aieng, Sawhthing, Alu, etc. kan
chinna tur ngat hi chu Terrace ni thei
vek se, chu chuan, leilung luangral
tur a veng ang; Terrace tha tak kan
neih hian, tlangram loneih insawn
kumtin thin pawh a umbo thei ang;
hmun awia thlai kan thar theih kum
linna tur a ni a, leitha kan hman
tangkai theihna tur pawh a ni;
Organic Farming tha zawk kan nei
ang a, thlai hrisel leh hlawkzawk kan
thar theih phah tawh ang. Tichuan,
thangtharte rochun tlak ram kan
hnutchhiah a ni ang a, thil ropui tak a
ni dawn a ni e.
Heti khawpa pawisa tam
Farmers'-in kan tangkaipui dan
nep/chhe lutuk, a chhan sawi ila kan
inpuhtawn thei viau theihah hian
tute mah hi kan bang tak tak chuang
lova, tuna kan dinhmun leh awmdan
hi a tawk tawh lova kan intihdanglam
a ngai a ni. Politician emaw, Office-a
thawktu emaw, Farmers-te emaw
chauh a ni lova; kan vaiin kan
ngaihtuahna, ruahmanna kan siam
that leh thawhduh dan kan
tihdanglam vek a ngai a ni. Chuti lo
chuan, Kristian kan nihna leh kan
rawngbawlna thlengin a tuar si a nih
hi! Sorkar tha kan siam a ngai a,
ruahmanna tha leh rintlaka siam a,
sorkarin a nih tur ang taka a thawh
phawt chuan farmers" taima leh
rintlak tak tak an lo chhuak ang a.
Kan ram hi hmasawnna chak takah
an hlangkai dawn a ni. Hmun sang
lamah ramngaw kan siam ang a,
hmunhniam lamah Lo leh Huan
siamtute'n ei kan zawng tawh ang;
kan ram zimte atang hian thil ropui
kan tithei a ni. Organic Farming
hmangin ram kan venghim thei
bawk ang.
Aizawl ka rawn chuang chhuak
a. Mizorama Organic Farming Project
enkawl turin Mizoram Orgnic
Commodity Board kan nei tih ka hre
ve chauhva; lawmawm ka ti hle mai.
Kan ram tan tluang leh tha taka an
kal theih nan ka duhsakna ka hlan e.
KA LAWM E.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
22
THAL CHHUNGA THLAI RAH VAWNHIM DAN TUR
Lalhmingmuana
Agril. Extension Officer
MIP Office, Aizawl
Mizote hi kan thlai thar leh rah vawnhim chungchangah hian kan la
hniam hle a, hun engemaw chen awlsam te a dahthat theih pawh kan dah uluk
tawk loh avangin ei tlak lohvin an lo chhe leh mai thin a ni. Chuvang chuan kan
thlai rahte hun engemaw chen kan vawnhim theih nan a tihdan awlsam leh tha
kan hriat ve hi a tul hle a ni.
Thlai rah vawn that hian a tum
ber te chu :
1. Thlai thar awm loh huna thlai rah
hrisel tak neih theihna.
2. An chakna chhe chuang lova hun
rei tak vawnhim.
3. Natna leh rannung eichhe thei lak
atanga venhim.
4. An chakna leh thatna vawn that
nana thlai thar te boruak hip luhna
tih tawp sak.
Thlai rah vawnhim nana thil
pawimawh ber te chu boruak vawt
leh hnawng, Oxygen tlem leh Carbon
dioxide tam si an ni. Hei hian thlai
thar leh rah ten boruak an hip luh leh
chhuah a titawp a, chuvang chuan an
chakna paisa an vawnhim theih phah
a ni.
Thlai thar vawnhim dan awlsam
hi chi hnihin a then theih a :
1. Natural - An awmdan pangngaia
khawih che lova awmtirin. Hetiangah
hi chuan bul ei chi heng - alu,
kawlbahra, pangbal, purunvar,
sawhthing, eieng ang chi te hi cho
lovin thla engemaw chen thar theih
an nih hnu pawh hian leiah an
dahthat theih a ni. Amaherawhchu
fur hmaa chawh leh ngei tur an ni.
Hetianga dah that hian sum leh tha
tam tak kan sen belh lova a awlsam
hle bawk.
2. Artificial - Vawnthatna tur siam
chawp hmanga thlai thar vawnthat
dan hi chi engemaw zat a awm thei a.
a) Khur laih :- Kan huan leh loah
khur kan lai ang a, a chhuatah hnah
emaw buhpawl emaw phahin buh,
alu, carrot, purunvar, kawlbahra,
zikhlum ang chi te a dah that theih a.
Kan thlai thar te chu buhpawla
khuhin thingphel emaw dap tah that
takin kan khuh ang a, a chungah
chirhin zut phui leh tur a ni. Khur hi
hmun sang lam tui tlin theih lohnaah
siam tur a ni.
b) Khur laiha boruak chhuahna
siam tel:- Hetiang chi hi hmun vawt
deuhah an hmang thin a. Khur chhin
tha taka siamin boruak lum lutuk
chhuahna an siam tel thin a, hetiang
khurah hian a tul dan azirin thlai thar
hnawng lutuk tihro nan a tihlumna a
dah tel theih bawk. Alu, carrot,
bulbawk leh bul ei chi thlai vawn that
nan an hmang tlangpui.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
23
c) Thlai dahthatna in sak :- Thlai
thar vawn thatna in hi a sak theih
bawk a, hmun vawtah chuan a bang
an thuah chhah deuh va, hmun lumah
chuan boruak chhuahna tur tha tak
an siam thin.
Tunlaiah chuan chhungkaw tam
takin Refrigerator kan nei tawh a.Kan
thlai thar leh bazar atanga kan lei te
Fridge ah kan dah mai thin a, kan rin
aia hmain an chhe mai thin a, hei hi
chhan hrang hrang vang a ni thei a,
chungte chu - thlai rah la no lutuk leh
enkawl dan dik tawk lo, thlai natna
leh rannung vangin, thlai thar seng
dan dik tawk lo, phurh kual dan
fimkhur loh vang, seng hnu leh
dahthat inkar rei lutuk, boruak
vawt taka dah thut vangin, fridge
chhung boruak vawt lutuk, fridge
chhung a thlai hnah leh rah te kan
dah tawt lutuk hian boruak che vel a
tibuai thei, fridge chhung hi kan
vawng fai reng tur a ni bawk.
Kan hriat atana tha chu kan thlai
rah te Fridge a kan dahthat dawn
hian boruak vawt lam an tuar theih
chin hi kan ngaih pawimawh a tha
hle a, an tuar theih aia vawta kan dah
chuan ni hnih ni thum lek hnua kan
lakchhuah lehin an lo dukin an tawih
tan mai thin a, hei hi 'Chilling Injury'
an ti. Entirnan thlai rah thenkhatin
vawt an tuar theih tawk te chu-
Thlai hming Temperature ngai zat
Balhla - 12°C
Serthur - 10°C
Fanghma - 7°C
Bawkbawn - 7°C
Thingfanghma - 7°C
Tomato - 7°C
Lakhuihthei - 6°C
Theihai - C
Heng an tuar theih tawk aia
degree hnih emaw thum emaw vela
sanga kan dah theih chuan thlai rah
hrisel pangngai chu chawlhkar
engemaw zat an dahthat theih a ni.
Tin, Thlai rah leh hnah te polythene
rawng nei loa funna fridge a kan dah
hian a thianghlim bakah polythene
chhungah thlai thawkna a vangin
Oxygen tlemin Carbon dioxide a lo
tam a, chu chuan thlai thawkna
titawpin chakna an pai tam tak a
vawng him thei bawk a ni.
Thei leh thlai thenkhat
kan vawnthat rei theih zawng te chu-
Thlai hming Temperature ngai zat
1. Balhla, Theihai, 12 to 14°C
2. Serthlum 3 to 5°C
3. Apple -1 to 4°C
4. Grapes 0 to 2°C
5. Cherry, Peach, Plum 0 to 2°C
6. Strawberry -1 to 4°C
7. Zikhlum -1 to 4°C
8. Tomato 10°C
9. Alu 5 to 9°C
emaw 0to3°C Thla 8-12
Dahthat rei theih zawng
Chawlhkar 2-4 Thingfanghma
Chawlhkar 4-6
Chawlhkar 8-30
Chawlhkar 4-6 2-4 Ni 10-12
Chawlhkar 4-8
Chawlhkar 3-6
Chawlhkar 16-24
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
24
Kan thlai rah leh bul ei chi
tam tham deuha kan dah that dawn
chuan harsa vak lova kan siam ve
theih kum 1985 a Roy leh Khurdia
ten an siamchhuah 'Zero Energy Cool
Chamber' (eng thahrui mah tel lova
thlai vawn thatna) an tih hi kan siam
ve mai thei ang. He thlai vawn thatna
hi thingtlang electric awm that
lohnaah pawh a hman theih avangin
a tha hle a ni. Hetiang bawmah hian
kan thlai hnah leh rah te chawlhkar
engemaw zat kan dahtha thei a ni. He
bawm siam tur chuan hmun rualrem
leh tui hul thaah leirawhchan leh
cement hmangin bawm feet a
lian, feet 4 a hlai leh feet 2% a sang
kan siam ang a. An inkara inches 3
awl awm turin a chhung lamah
leirawhchan kan remkual leh vek ang
a. An inkar awl hi baluin kan
hnawhkhat tur a ni. A bawm sei lam
hi kan duh chuan kan belh thei a,
mahse a hlai lam hi chu tihzauh belh
loh a tha zawk. A kar awl a kan balu
dah chu hnawng reng thei turin tui
kan leih emaw a tha berah chuan
pipe te tak te hmangin tui far keuh
keuh reng thei turin kan siam tur a
ni. Kan bawm siam mawngah chuan
buhpawl emaw hnah phahin kan
thlai thar te chu indelh chhe lo turin
uluk takin kan rem ang a, a chungah
polythene in kan khuh tur a ni,
Chumi chungah chuan dap emaw
thingphelin kan khuh ang a, chu chu
buarain kan khuh tha than tawh ang.
Nisa lutuk leh ruah sur thut thei laka
veng turin kan hmanraw neih te
hmangin kan bawm siam hi kan zar
hliah bawk tur a ni.
'Zero Energy Cool Chamber' hi
kum engemaw zat chhung a hman
nawn theih a, hmuar leh patek awm
chu a khat tawka tihfai fo a tha. Thlai
hnah, rah leh bul ei chi dahthat nan a
hman theih a, nipui laia bawnghnute
dahthat nan a tha hle bawk.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
25
SECOND GREEN REVOLUTION SUMMIT & EXPO-AH
LAWMMAN KAN DAWNG
Vanlalvena, G/S Directorate of Agri.
A bul tan reng a fuh mai. Kan hotuten a tha thei ang ber turin rorel an tan
a. A kal tur leh tur lo pawh fel takin an thlang a, a hruaitu tur thlengin an thlang
uluk bawk a, kan felfai thah mai. Chumi avang te pawh chu a ni ang e, Best Stall
1st Runner Up Trophy kan hawn thei tlat reng a ni.
Uan thu chang lo sela,
Summit, Expo, Exhibition, etc. ah kan
tel tam tawh (kan thawhpui hetianga
lo kal tawh thinten beng lo
chhungawng se), hetiang lawmman
hi kan la dawng ngai reng reng lova;
chuvang tak chuan he Second Green
Revolution Summit & Expo 2008 hi
kan Department tan mai bakah
Mizoram State tan thil chhinchhiah
tlak a ni.
Tu tute nge kan nih...
He Summit-ah hian Agriculture
Department chu Nodal Department
kan ni a, Allied Department atangin
tel tur engemaw zat an ruat na-in, a
taka rawn tel thei chu Soil & Water
Conservation, Minor Irrigation leh
MIFCO chiah an rawn tel thei
a, anni bakah hian AMFU atangin mi
16 leh Hnam Chhantu Pawl atangin
mi 5 an tel bawk. Tichuan kan vaiin
mi 39 Mizoram Team-ah hian kan tel
a, thuneituten an phal ang zelin a
then an flight a, a then kan Sumo/
Train thla ta nghawng nghawng mai
a ni. Buaina tam tak pumpelha
Kolkata kan thleng tlang thei te kha
thil lawmawm tak a ni.
Sawi lan tlak loh; loh theih
si loh... Over-all Team Leader, Pu C.
Lalniliana, Joint Director (MMA)
hovin sum mamawh tur leh tul dang
zawng zawng kan rel fel a, Advance
Party tur kan inruat a,
mawhphurhnate kan inbel bawk a.
Tichuan a hmatheh pawlah telin Pi
Lalnunpuii Parte, AEO hovin mi 4-te
chuan ni 17.9.2008 khan Salt Lake
Mizoram House-ah iptepui kan bang
a. Mikhual kan tam si, House pahnih
lai nei mah ila Salt Lake lam hi kan
thlawhhma lakna tur lam a nih bawk
si avangin harsa tak chungin kan han
inhnawh leng hram hram a. A hnua
thiante lo thleng zel pawh min
hnawh leng zel mai kha a ni a. House
enkawltute pawh an fakawm ka ti
ngawt mai. A nih dan turah chuan
ICC-te hian Youth Hostel-ah Farmers-
ho chu dah vek an tum kha a ni a. An
lo thlen hmain kan lo va chian hmasa
khanglang a, a nawm loh dan chu
nuam lo tak ani. Ka teh ber chu, Jail
Run Thim a ni ringawt (Jail chhungah
ka la lut miah lo nain). Pindan dung
sei put maiah hian khum chhawng a
inhung tlar dul mai a. Pindan
pakhatah pawh mi 40 vel len theihna
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
26
tur lai ni si kha Kawngkapui pakhat a awm a, chumi epah chuan tukverh pakhat a
awm leh tawp a, Ceiling Fan mai bakah Table Fan lian chi nen tankawp pawhin a
uap churh mai a, chhun laiah pawh light on loh chuan indap fe a ngai ta ve ang, a
thim khup mai. Kan Farmers duhawm tak tak'te thlen nan chuan kan iai thlawt a
ni. Chutiang a nih avang chuan Mizoram House enkawltute kha fak loh theih
lohah ka ngai.
Hnuhpui kan la
He Second Green Revolution Summit & Expo hi West Bengal Sorkar leh
Indian Chamber of Commerce tangkawp te buatsaih a ni a. Hemi thila a thusa ber
Pu Korak Basu, Executive Officer, ICC chu an pisapuiah kan va hmu a, an Pisa
puizia kha aw! Kolkata khaw lum leh uih huam mai te chu he pisapui atang hi
chuan khawihli hnai ang huai a ni e. Kan Stall awmna tur, kan luah chin
turte leh thil tul dang te chiang taka min hrilhfiah hnuah Stall chei dan tur
ngaihtuahin kan hmanhlel zui leh a. Tul dang tam tak kan tih hnuah
ngaihtha takin thian dang lo thleng turte kan lo hmuak a.
Hnuhhram lak...
Kan Director zahawm tak, Pu P. Bhattacharjee pawhin min rawn ho thei
hlauh mai. Ni 22.9.2008 tlai lamah kan hotupa ber Pu C. Lalniliana, Joint Director
leh Pu James Vanlalluaia, Deputy Director ( Extension) te chu dam takin an lo
thleng a. Tin, ni 23.9.2008 chuan Pu Ngurrinsanga Sailo hovin a nawlpuite chu
him dam takin an lo thleng bawk a, kan han inhmukhawm chu kan hlimin kan
lawm tlang hle. A tuk chu Summit tan hun a ni mai tawh si a, kan exhibit
materials, ABC Transport hmanga kan thawn chu a lo la thleng thei si lo. Kan
buaizia leh kan hotute luhaizia kha aw!
A hun a lo thleng, Air leh Train-a kan hotuten exhibit items atana an rawn
ken ang chu kan han pho chhuak ve a. Chawhma lam chu kan hawi hil hle mai.
Vanneihthlak takin kan Director-in hma min han lakpui a, kan hotuten theihtawp
an chhuah hnuah chhun dar 1 ni sat vawl vawl lai tak chuan kan bungraw pho tur
chu a rawn thleng ta hi-anl a. Kuli han lak mai tur la lo chu he hun atana mahni
tawka theihtawp chhuaha inchei, kan thiante nen bungrua chu thlantla phungin
kan thiar zo ta vek mai a nih kha! Tichuan theihtawp kan chhuah theuh hnu
chuan mawihnai takin kan Stall chu a lang thei ta a, a lawmawm kher mai.
A Saseh Chu...
He Summit & Expo 2008 hi Union Agriculture Minister hawn
atana ruahman a nih laiin a remchan loh avangin West Bengal Governor
Pu Gopal Krishna Gandhi chuan a hawng a, Pu Jairam Ramesh, Union Minister of
State for Commerce chuan a kharna hun a hmang thung.
State 9 leh Company hrang hrang 46, a vaiin Participating Group 55 te
exhibition-ah kan tel a, Air Conditioned Pavilion 3, stall 120 chuang lai luahkhah
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
27
a ni a, ni 24 - 26 September, 2008 chhung khan zing dar 10:00 atanga tlai dar
7:00 thleng kan inpho ta thin a ni.
Exhibition kan neih chhung zawng hian Air Conditioned Audito-
riunn un 2-ah Symposium neih thin a ni a. Bengal tcmvng leh Sap tawng tein
ithiålln tak tak, Policy makers ten thu tha leh bengvar thlak tak tak an sawi thin.
Mizoram aiawhin Pu P. Bhattacharjee, Director of Agriculture (Crop Husbandry)
chuan "Problems & Prospects of Agriculture in Mizoram " chungchang a sawi a,
Pu C. Lalniliana, Joint Director of Agriculture (MMA) pawhin "Organic Farming in
Mizoram"chungchang a sawi bawk. An thusawite chu ngaithlatu mi thiam tak tak
te pawhin bengvarthlak an ti hle.
Symposium lama kan pute an buai viau lai hian Exhibition lam an
ngaihthah theih bik loh avangin min rawn vilpui leh zauh zauh thin a. He Summit
ni hnuhnung, ni 26.9.2008 pawh khan thusawi ngaihthlak karah Pu C. Lalniliana,
Joint Director (MMA) hova Stall lama kan buai iau laiin "Best Stall 1st Runner
Up Tro- phy dawng turin Mizoraun Tea i sawm ang u 9 tih thznsm kan han h
re phut mai Chu. Auditoriunl lam pan in kan pu ho chuan theih tawpin kan tlan
nghal a. Chu lawmman hlu tak chu Mizoram Team Over-all Leader Pu C.
Lalniliana, Joint Director of Agriculture (MMA) chuan lawm takin a dawng ta a ni.
A hnu hnung hnung phungin seh...
Ni 26.9.2008 tiai lam a ni a kan tih tur ang anu kan ti zova, kan nih tur ang
ang kan ni zo ta. Lawmmankan lak avangin rilrua lawmthu sawina tawngtai
mawlh mawlh chungin kan inseng fel tan ta a. Kan bungraw pho chhuah zingah
Hnam Chhantu Pawl thil siam leh S&WC Department ZOCAFE chuan hralh a hle.
Kan Stall hian tlawhtu kah ngah ber kan ti nuam hial. Nuam ve mai mai tak a ni.
Thil lawmawm tak Chu, vai leh hnam dang karah kan khawsa a, buaina leh
harsatna tam tak karah Pathianin min veng a, intih pem, dam loh leh thil tihbo
lakah kan him tlang a; tlai lam luhai .neite pawh kan awin ngei ang, chungte pawh
chuan harsatna siam lovin thuawih takin hun kan hmang zo thei kha thil
lawmawm tak a va ni chiang em! Thianten ni 27-a min hawnsan vek hnuah a hnu
hnung hnung phungin seh tih huamin keini thian 3-te chu a tukah kan tual lenna
khawpui, Aizawl lam panin kan Train/ Sumo haw ve leh ta a ni.
Lawm mai tur kan lo ni...
India ram pum huap pawha Mega Event ni phak ngat, he Second
Green Revolution Summit & Expo-a ka tel ve thei hi thil lawmawm tak a ni. Chumi
piah lamah lawmman hlu tak kan dawng te kha, lawmna thuahhnih kan sin a ni
ringawt. He event atana Mizoram Teaminbuatsaihna tihlawhtlingtute -kan
Minister zahawm tak, Pu H. Rammawi te, kan mamawh kan thlen apiang min
ngaihtuah saktu, kan Principal Secretary Pi L.Tochhawng te, fate ngaihtuah taka
min ngaihtuahtu kan Director Pu P. Bhattacharjee te leh hneh taka min
kaihruaitu Pu C.Lalniliana, Joint Director of Agriculture (MMA) leh Pu James
Vanlalluaia, Deputy Director (Extension) te chungah lawmthu ka sawi a. Tin,
Mizoram tihmingtha tura rawn penchhuak, he Programme-a rawn tel Soil &
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
28
Water Conservation Department te, Minor Irrigation Department te, MIFCO te,
Hnam Chhantu Pawl te leh AMFU te chungah pawh lawmthu ka sawi bawk e.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
29
TUI LAKNA
(RURAL IRRIGATION)
Collected by : R.Zoramthanga, AAIO
Goal: Kum 2009 hma ngeia ram hectare maktaduai 10 (nuai 100) tana
tuilakna ruahman belh.
Ministry of Water Resources chuan State sorkarte nena tang tlangin kum
2009 ral hma ngei a, tuilakna project lian, laihawl leh tenau deuhte hmanga tui
tling chhawr tangkaia ram hectare maktaduai 10 atana tuilakna ruahman belh a
tum a ni.
Tun dinhmun
Ram chhung hectare maktaduai
139.88-a zau chu tuilakna hmanga
chhawr tangkai theih turah ngaih a ni
a. Irrigation project lian leh laihawl
hmangin ram hectare maktaduai
58.46, irrigation scheme tenau
hmanga lei pawna tui awmsa
hmanga siam that theih tur ram
hectare maktaduai 17.42 leh
leihnuaia tui hmanga chawm theih
tur ram hectare maktaduai 64.00 a
zau awma chhut a ni. Ram hectare
maktaduai 99.36 chu tui lakna
hmanga siam that theih tura tih fel a
ni tawh. Mahse, ram siamthat theih
zat tur hi la ruahman kim loh a ni a,
siam that theih tur a nih leh nih loh la
enfiah loh hi hectare maktaduai 14
awma hriat a ni.
(a) Major and Medium Irrigation
(MMI) Projects Ram pum huapa
chhutin major leh medium irrigation
project hmanga tui lakna hmanga
siam that theih ram zaa 66 awma
chhut a ni. IX plan huam chhung leh a
hmaa major leh medium irrigation
project 388 hmangin ram hectare
maktaduai 12.1 chu tuilakna hmanga
siam that a ni tawh a. Hemi bakah
hian State hrang hrangten X ,plan
chhungin Major leh Medium project
204 bun an rawt a, heta tang hian
ram hectare maktaduai 4.99 chu
siamthat belh a ni ang. Tunah hian
major leh medium 173, minor project
4169, minor leh Extension,
Renovation and Modernization
(ERM) projects 21 Chu, Accelerated
Irrigation Benefit Programme (AIBP)
hnuaia Central Loan Assistance
hnuaiah tanpui tawh a ni a; AIBP
hnuaia tuilakna hmanga ram
siamthat beisei zat hi kumtin hectare
maktaduai 0.35 a ni a, kum kalta
kumhnih chhung khan hectare
maktaduai 0.47 chu thlai chinna tlaka
siam that a ni. Tuna X Five Year Plan
la awm mek a AIBP kaltlanga
tuilakna hmanga siamthat tur la awm
hi hectare maktaduai 0.50 a ni. Kum
1951-1997 chhunga Mujor leh
Medium project hmanga ram
siamthat hi chawhrualin kum tin
hectare maktaduai 0.51 ang ani a.
Kum 1997- 2005 chhunga an
siamthat hi chawhrualin kum tin
hectare maktaduai 0.92 ang a ni.
Major and Medium project hmanga
tuilakna hmanga ram siamthat theih
tur hi tunhnai hian a pung Chak
lehzual a. Hei hi AIBP lam tanpui
project hrang hrangte thawh that
vang a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
30
Major and medium irrigation
scheme te hawn zauh, tuaithar leh
tihchangtlunna project (Extension,
Renovation and Modernisation
ERM) chu tuna Major leh Medium
scheme kalpui mekte nena inang
tlanga bawhzui mek a ni a. Command
Area Development and Water Man-
agement (CAD and WM) ruala ERM
project bawhzui hi ruahmanna siam
tawhsa tanpui nan leh hman tangkai
a nihna atana tih a ni.
(b) Minor Irrigation Schemes:
Minor irrigation scheme (lei pawna
tui awm leh leihnuaia tui awm hman
tangkai) hmanga tuilakna hi State
hrang hrangah kawng hrang hranga
thawh a ni a. State thenkhatah minor
irrigation hi a tangkai thei ang bera
hman a nih laiin state dangah chuan
a tangkai lem lo hle. Lei chhunga tui
tling hnar'(tuikhuah leh tuikuang)
atanga tuilakna hi a chhawr theih
chin culturable command area (CCA)
ah chuan Hectare 2000 vel chawm
thei a ni, Minor irrigation scheme
hnuaia lei chunga tuitling zaa 70
hman tangkaina tur scheme hi din fel
a ni tawh a. The Report of the
National Commission for Integrated
Water Resources Development
report-a a lan dan chuan chhan hrang
hrang avangin tuikuang
(tanks) a tui tling zat hi a tlem tial
tial a, hemi avang hian tanks leh tui
lakna kawng dang ngaihtuah thuai
leh tuaithar leh thuai hi hna
pawimawhah neih a tum a ni.
Bharat Nirman/Flagship
programmes?
Kum 2004-05 atang khan lo neihna
atana hman tangkai theih tura tui
dahna siamthat, tuaithar leh din thar
hna enchhinna (pilot scheme) chu
sorkar chuan state-sector scheme
anga kalpuiin district ram chhunga
district 16-ah hawn belh ni se a ti a
ni.
(c) Tuitling chhawr tangkai
(Ground Water Development) :
Lei chunga tui tling tam dan
leh a dinhmun enfiahna survey an
neihnaah Central Ground Water
Board. (CGWB) chuan a lova luak
chhuaka tuihna hman nasatna (over-
exploited) hmun leh leihnuaia tui zaa
70-100 siakchhuahna hmun (critical
or dark) tia vuahte a chhinchhiah a.
Tunhnaia survey an neih lehnaah
unit an enfiahah unit 7414 (blocks/
talukas/watershed) zinga 471 chu
'over-exploited' ah a chhiar a, 318
chu 'critical/dark dinhmunah a awm
a ni. Chumi awmzia chu unit zawng
zawng zinga zaa 11 aia tlem chu
over-exploited critical leh
dinhmunah a tihlta a nih Chu.
Tuilakna atana chhawr theih tur chin
hi lei Chung leh leihnuaia
tuitling,mihringin mamawh atana a
hman leh thilsiamna atana hman tur
zaa 10 dah hnua chhut a ni a. Lei
chunga tuitling hi hman theih turin
India ram hmun hrang hrang, a bikin
khawchhak lam Madhya Chhatisgarh
hmun tam zawk leh Andhra Pradesh,
Karnataka, Maharashtra leh Jammu &
Kashmir hmun thenkhatah hmuh a
ni. Punjab, Haryana, Rajasthan,
Gujarat leh TamilNadu-ah te chuan
lei chunga tuitling hman tur dang a
awm tawh loh avangin leihnuaia tling
siak chhuah ni se tiin rawtna siam a
ni a. Hei hian tui tlinna hmun siam
leh tui renchem kawnga
hmanhmawh a tulzia a tilang chiang
hle a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
31
Bharat Nirman hnuaia Target-te chu: Ram siamthat theih tur hi hectare
maktaduai 1 a awm a. He scheme bawhzui nan hian scheme hnuaiah chuan
Panchayati Raj Institutions-te theihtawpa an tan a ngai tih ziah lan a ni.
• Minor Irrigation- Accelerated Irrigation Benefits Programme (AIBP)
Bharat Nirman - Tuilakna: Bharat Nirman chhunga tuilakna project hnuaiah
tuna tui lakna project lian leh laihawl la thawh zawh lohte thawh zawh bakah
kum 2005-06 atanga 2008-09, kum 4 chhunga ram hectare vaibelchhe 1-a zau
chawmna tur tuilakna siam puitlin tum a ni.
Project lian leh laihawl (major and medium) thawh mekte hi zawh chuan ram
hectare nuai 42-chu tui lakna hmanga chawm a ni ang.
Tuilak tur remchang hman tangkai si loh leh hman tur tam tak awm, hman si loh
a awm nual a. Bharat Nirman hnuaiah hian tuilakna hawn zauh hi tuaithar leh
tihchangkan nana, ram hectare nuai 10-a zauva tui tling hman tangkai tum a ni a,
hemi bakah hian command area development leh tui enkawla sawngbawlna lam
thil pawh khawih tel tum a ni.
Loneitute zinga tenau deuh - tribal, dalit leh hnam hnufualte chhawr tangkai
theih tura tui chhawr lem Ioh lei chunga tui awm hmang tangkaia
India ram chhungah hian tui (ground water) hman tangkai loh tam tak a
awm a. Heng tui hmang hian ram hectare-nuai 28 chu tui hnianghnar tawka
chawm tum a ni.
Lui luang atangin ram hectare nuai 10 a zau chu chawm tum a ni bawk a,
hengte hi minor irrigation scheme hmanga thawh a ni ang.
Tuikhur leh tuihnar siamthat, dinthar leh cheibawl hmangin ram hectare
nuai 10 dang chawm tur a ni a, hengte hi minor irrigation scheme tihzauh,
tuaithar leh tihchangtlun hmanga thawh tur a ni ang.
Source-Ministry of Water Resources (Irrigation)
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
32
MINOR IRRIGATION SCHEMES
UNDER BHARAT NIRMAN PROGRAMME
Thuhma : Leilet buh hi tui chimtir a ngaih avangin leilet siam tura Mizoramah
hma lak a nih rual khan Irrigation (thlai chawmna atana tuilak) lamah hma lak tel
ve nghal a ni kan ti thei ang.
Buh chin hun hi fur tui tam ber lai ni mahse, leilet siam tur chuan tuilak na
tha tak neih a ngai tho a ni. Kum khat ruahtui tla hi tam hle mahse, a insemrual
that loh avangin thal thlai chawmg turin irrigation (tuilak) hi thiltih makmawh
hmasa berte zinga mi a ni bawk. Chuvangin, ei leh bara kan intodelhna tur leh
Agriculture tih hmasawn zelna atan irrigation lama hmalakna hi hmalakna
pawimawh berte zinga mi a ni. A hranpaa sorkarin irrigation lama hma a lak
tanna kha UT hnu kum 1973-74 a ni. Kum 1983-84 hma lam kha chuan loneitute
hnena tanpuina (subsidy grant) pek kha hmalakna awm chu a ni mai a- Senso
ngai chanve lai loneitute tum ve tur a nih thin avangin hna lian leh tlo tur
tuilakpenna/tuikhuah emaw, tuikawng emaw siam a harsa hle thin. 1983-84
atang khan sorkarin senso zawng zawng tumin hma a la tan ta a ni.
Irrigation projects hi a chawm theih tur rain (command area) len dan azirin
chi thum a awm a. Chungte chu:
1. Project command area 4,000 ha. aia tam neite hi Major Irrigation Projects
an ni.
2. Project command area 2,000 ha. leh 4,000 ha. inkara zau neite hi Medium
Irrigation Projects an ni.
3.Project command area 2,000 ha. aia tlem neite hi Minor Irrigation
Projects an ni.
Ram a chhengchhiat em avangin irrigation project pakhatin a chawm theih
tur leilet hlawm khat 2,000 ha. aia zau a awm loh avangin Mizoramah chuan
Minor Irrigation Schemes hi irrigation lama hmalakna kan neih theih awm chhun
chu a ni mai awm e.
Minor Irrigation hi Department of Agriculture & Minor Irrigation hnuaiah
Wing pakhat angin a awm thin a. Joint Director (Minor Irrigation) kaihhruaina
hnuaiah Divi- sion pali, Aizawl, Lunglei, Champhai leh Kolasib-ah Division awmin
Sub-Division pawh pakua Minor Irrigation Wing hnuaiah -hian a awm a ni. Chak
zawka hmalak a nih theihna turin kan sorkar chak tak hmalakna zarah May ni 30,
2007 khan Agriculture Department hnuaia Minor Irrigation Wing chu
Department puitlingah hlankai a lo ni ta. Hetia Department hrang anga a kal
takah chuan leilet chauh ni lovin tlangram terrace leh thlai kumhlun chinna
tlangram huan lam hawia hmalak tel ve a ni ta.
1985-86 atang khan, Annual Plan pawh Minor Irrigation Scheme bil atan a
hranpaa buatsaih a ni. Hmalakna atana Sum ruahman pawh a bul tan kum 1985-
86 ah Rs. 50.00 lakhs chauh a nih laiin tun kum kal lai atana ruahman chu
Rs.2,765.00 lakhs lai a lo ni chho ta. Tunah chuan leilet ram 9,685 ha. lai chawm
thei tur Minor Irrigation projects 255 zawh tawh a ni a: Hetia Department
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
33
puitlingah hlankai a nih takah phei chuan chak lehzuala kal tumin ruahmanna
lian tak siamin Minor-irrigation Department hi a inpuahchah mek a ni.
Bharat Nirman Programme : Bharat Nirman Programme hi Central sorkarin
tuahmanna pawimawh bik (flagship programme) a neih zinga pakhat, thingtlang
tihhmasawnna atana tui leh pawimawh chak lehzuala kalpui a nih theihna tura
ruahmanna a ni. Bharat Nirman Programme hnuaiah hian hmalakna tur hrang
hrang hlawm ruk a awm a, chungte chu Irrigation, Rural Electrification, Rural
Water Supply, Rural Housing, Rural Roads leh Rural Telephony te an ni.
Bharat Nirman Programme hi ram pum huap ruahmanna programme lian
tak a ni a, kum li (2005-2008) chhung atana ruahman a ni. Hemi hun chhung hian
Irrigation lampang bik a hmalakna hnuaiah leilet/ram hectare maktaduai sawm
tuipek (irrigate) belh turin ruahman a ni. A hnuaia mi ang hian target siam a ni;
Component Target
1. Completion of on-going, Major & 4.20 Mha.
Medium Irrigation Projects.
2. Minor Irrigation Schemes Surface Water Ground Water2,80 Mha.
Surface Water 1.00 Mha.
Ground Water 1.80 Mha.
3. Enhancing utilization of completed projects 2.00 Mha.
ERM of major & medium projects Repair, renovation &1 .00 Mha.
Restoration of water
Bodies/ERM of Minor Irrigation scheme 1.00 Mha.
4. Ground Water Development 1.00 Mha.
TOTAL 10.00 Mha
Mha. hi hectare maktaduai khat tihna a ni.
Major leh Medium Irrigation Projects an awm loh avangin Mizoram
chhung bika hmalakna hi chu Minor Irrigation-ah chauh a ni. Bharat Nirman
Programme hnuaiah hian Minor Irrigation Project thawhna atana pawisa AIB
(Accelerated Irrigation Benefits Programme) hnuaia Central sorkarin min pek
thin hi nasa takin tihpun a ni.
Bharat Nirman programme hnuaia Minor Irrigation achievement leh target
Mizoram State kan neihte chu a hnuaia mi ang hi a ni:
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
34
Sl.No
Particulars
ACHIEVEMENTS/TARGETS DURING
2005-06
2006-07
2007-08
2008-09
TOTAL
A.FINANCIAL
(figures Rupees in lakhs)
1
AIBP
1,480.00
2,660.67
2,500.00
2,500.00
9,140.67
2
NABARD
200
205.92
210.84
0
616.76
3
ACA
0
300
200
0
500
TOTAL
1,680.00
3,166.59
2910.84
2,500.00
10,257.43
B.PHYSICAL
(figures in ha of irrigation potential created)
1
AIBP
1,860
2,864
2,400
2,400
9,524
2
NABARD
165
253
211
0
629
3
ACA
0
385
210
0
595
TOTAL
2,025
3,502
2,821
2,400
10,748
(Source : Directorate of Minor Irrigation, Govt. of Mizoram)
KEIMAHNI
'A' Appointment hmu thar te
Sl.No. Name Name of Post Place of posting
1. Vanlalbeli LDC DAO's Office, Mamit
2. Lalremtluanga Driver Dte. Of Agriculture (C.H.)
'B' Promotion hmu thar te :
Heng Officer te hian Promotion an hmu thar a, kan lawmpui em em a ni.
Sl.No. Name & Designation Name of Promotion Posted to
1 R.K.Nithanga, ASSO Programme Co-ordinator Lengpui
Directorate of Agri. (CH) Under KVK
2 C. Lalthlamuana, SMS (PP) Programme Co-ordinator Khawzawl
DAO Office, Champhai Under KVK
3 Dr.Lalmuanzovi, Instructor Programme Co-ordinator Hnahthial
ITC Hnahthial (Attached to MIP) Under KVK
4 Vanlalhruaia Hnamte, AEO Programme Co-ordinator Lawngtlai
DAO Office, Serchhip Under KVK
5 Lalhmingmuana, AEO Programme Co-ordinator Saiha
Directorate ofAgri. (MIP) Under KVK
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
35
6. R.Lalramhluni, AEO Programme Co-ordinator N. Vanlaiphai
Directorate of Agri. (R&E) Under KVK
'C' Transfer & Posting
Sl.No. Name of Officer Present Place of Posting New Place of Posting
1 H.Lalthanpuia Deputy Director, (SS) Principal ITC Hnahthial
Directorate of Agri. (CH)
2 K.Cholo DAO Deputy Director, (SS)
Directorate of Agri. (CH)
3 James Vanlalluaia Deputy Director, (Extn) DAO, Saiha
Directorate of Agri. (CH)
4 J.Rothanga SDAO, Aizawl S.O.-cum-S.A.
Directorate of Agri. (CH)
5 H.Joela S.O.-cum-S.A. S.D.A.O. Aizawl
Directorate of Agri.(CH)
6 R.Pachhunga SDAO, Tuipang Instructor, ITC Hnahthial
Directorate ofAgri.(MIP)
7 Tlangtimawia Zote Insecticide Analyst Shall take over the charge
of ASSO (Organic cell) in
addition to his own duties vice
Pu R.K.Nithanga, ASSO
8 Lalbiakthanga AEO, Tlabung AEO
Directorate of Agri (MIP)
9 Rodingi Sailo UDC, DAO Office UDC,
Mamit Directorate of Agri (CH)
'D' AGRICULTURE DEPARTMENT (CROP HUSBANDRY & R&E) POST SIAM
(CREATE) THARTE:
Agriculture Department (Crop Husbandry R&E ) a lo changtlun zawk theih
na tur leh hma a lo sawn theihna turin Post siam (Create) thar a ni :-
a) (Crop Husbandry):-
Sl.No. Name of Post Scale of Pay No. of Post
l. Plant Protection Officer Rs. 12,000-16,500 1
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
36
2. AEO Rs. 6500-10,500 1
b) (Research & Education) :-
Sl.No. Name of Post Scale of Pay No. of Post
l. Deputy Director Rs. 12,000-16,500 1
(Research & Education)
2. Deputy Director Rs. 12,000-16,500 1
(Farm Quality Seeds)
3. Vice Principal, ITC, Hnahthial Rs. 12,000-16,500 1
4. Subject Matter Specialist (Research) Rs. 8,000- 13,500 1
5. Instructor (Agronomy),ITC, Hnahthial Rs. 8,000- 13,500 1
6. Instructor (Soil Science), ITC Hnahthial Rs. 8,000- 13,500 1
'E' PAWIMAWH DANGTE:-
1. SECOND GREEN REVOLUTION SUMMIT & EXPO 2008 : Second Green
Revolution Summit & Expo 2008 chu 24th - 26th September, 2008 khan Science
City, Kolkata ah neih a ni a. Agriculture Department, Government of Mizoram bul
tumin he Second Green Revolution Summit & Expo 2008 ah hian kan tel ve a. He
ta tel te Chu: Agriculture Department atangin 12 te, AMFU atangin mi 16 te,
Hnam Chhantu atangin mi 5 te, MIFCO atangin mi 1 te, Minor Irrigation atangin
mi 2 te leh Soil & Water Conservation atangin mi 2 an ni. He Summit ah hian Best
Stall 1st Runner Up Trophy kan la a, kan lawm hle.
2. OIL PALM DEVELOPMENT IN MIZORAM :
Mizoram Oil Palm (Regulation of Production and Processing) Act, 2004 chu
Mizoram Legislative Assembly-ah passed in hman theih turin regulate nghal a ni
a. Mizoramah hian Oil Palm chin theihna tur (potential area) 61,000 Ha. a awm a
ni. Tunah hian Potential Area 61,000 Ha ah 4,936 Ha. chu covered tawh a ni.
Oil Palm chin hi Mizoramah a hlawk a ni tih finfiah a ni tawh a. Chuvang
chuan, a hralh zung zung theihna tur ngaihtuah fel nghal a ni a. Memorandum of
understanding (MoU) pawh hetiangin ziah (sign) fel a ni.
1) Godrej Agrovet Ltd - Kolasib&Mamit District
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
37
2) Ruchi Soya Industries Ltd - Lunglei District
3) Foods Fats & Fertilizers Ltd - Aizawl, Serchhip leh Saiha District.
4) Eco-First Agro India Pvt. Ltd - Lawngtlai District
A hlawhtlin chhoh zelna pawh hmuh chhoh zel a ni a. Ni 17.9.2008 (3:00
PM) khan successful Documentary Film on Oil Palm Cassette pawh Hon'ble
Minister of Agriculture chuan a tlangzarh tawh nghe nghe a ni. 25th - 26th
September, 2008 hian National Research Centre for Oil Palm (NRCOP) leh
Agriculture Department Government of Mizoram tang dun huaihawtin "State
Level Training on Oil Palm Production Technology" Agriculture Conference Hall,
Aizawlah Agriculture Officers 97 thlanchhuahten an nei bawk.
3. ORGANIC FARMING HLA IN PHUAH SIAK:
Mizoram Organic commodity Board leh MZI te tang dun chuan Mizoramah
Organic Farming hmalakna in hmasawn chak zawk theihna turin, Organic
Farming Hla in phuah siakna a buatsaih a. Ni 25th July, 2008 khan hla in phuah
siak result leh lawmman semna programme hlimawm tak Agriculture Conference
Hall, Aizawl ah Pu H.Rammawi, Hon'ble Agriculture Minister hovin hman a ni a.
Hla in phuah siak a ti tha te lawmman 1-na atanga 5-na thleng pek a ni a, 6-na
atanga 10-na thleng consolation prize pek a ni bawk.
4. KVK INAUGURATION PROGRAMME
KVK Lawngtlai chu Ni 5.8.2008 khan Pu H.Rammawi, Hon'ble Minister, Agri.etc
in a hawng a, KVK Saiha pawh Ni 6.8.2008 khan Pu H.Rammawi, Hon'ble
Minister, Agri. etc. bawkin a hawng leh a ni. He KVK pahniha thawk tur Officer leh
Staff chu lak fel an ni tawh bawk.
5. ORGANIC FARMING TRAINING HAWNG:
Agriculture Minister H.Rammawi ni 9.7.2008 khan Agri. Deptt Officer,
kaihhnawih tlawmngai pawlte tana buatsaih State Level Training on Organic
Farming chu Agri. conference hall - ah a hawng.
Training hawnna inkhawm - ah thu sawiin minister chuan, ngun tak leh
thahnemngai taka training hun hmang turin a fuih a, Mizoramin organic
Certificate a neih hmasak ber Thingdawl farm certificate chu a pho chhuak bawk.
Training hi Mizoram Agriculture Deptt. leh Maple Orgtech India Limited,
Kolkata buatsaih a ni.
October ni 1,2008 zing lam dar 10:00 khan Director of Agriculture
(Crop Husbandry) Pu P. Bhattacharjee Office Chamber-ah ni 24 - 26 September,
2008 chhunga West Bengal Sorkar leh Indian Chamber of Commerce tangkawpte
buatsaih 2nd Green Revolution Summit & Expo-a tel Mizoram aiawhten Best Stall
First Runner Up lawmman an lak chu thingpui inhova lawm a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JULY-SEPTEMBER 2008
38
Lawmna inkhawm hi Pu P. Bhattacharjee, Director of Agriculture
(Crop Husbandry) chuan kaihruaiin Pu C. Lalniliana Joint Director of Ag-
riculture (MMA) chuan 2nd Revolution Summit & Expo-a an zuk tel dan
tlangpui report a pe.
He Summit-ah hian Punjab, Jharkhand, Kerela, Assam leh Nagaland
te chu Participating State angin an tel a, Mizoram leh Haryana te chu Partner
State anga tel an ni. Anni bakah hian Central Sorkar aiawh Department hrang
hrang te leh Agriculture kaihhnawih Private Company hrang hrang te an tel
bawk.
Summit neih chhung hian loneihna lama hmasawnna tur kawng hrang
hrang sawihona Symposium-ah Pu P. Bhattacharjee, Director of Agriculture
(Crop Husbandry) chuan kalkhawmte hmaah thu tha tak a sawi a, Pu C.
Lalniliana, Joint Director of Agriculture pawhin Mizorama Organic Farming
kalpui mek chungchang a sawi bawk. An thusawi hi kalkhawmte chuan an hlutin
bengvarthlak an ti hle. Mizoram aiawha he Summit-a zuk telte hian Best Stall
Award First Runners Up lawmman an rawn dawng a. Lawmman pakhatna hi a
thlengtu State, Government of West Bengal, Agriculture Department-in an dawng
a, lawmman pathumna chu Jharkhand State-in an dawng thung a ni. Mizoram
Stall hian lawm a hlawhin tlawhtu pawh a ngah hle. Tin, an thil pho chhuah pawh
tam tham tak an hralh nghe nghe a ni.
He Summit-ah hian Mizoram atangin Agriculture Department (Crop
Husbandry) chu a hnarkaitu berah an tang a, anni bakah hian Soil & Water
Conversation Department, Minor Irrigation Department leh MIFCO te
bakah Hnam Chhantu Pawl-te telin an thil siam chhuah leh thlai thar
chhuahte an zuk entir ve a ni, Tin, he Summit hi All Mizoram Farmers Union
(AMFU) aiawh mi 16-ten an chhim ve bawk a ni.